26-06-2023

NU HET KABINET BIJNA OP HET BORDES STAAT

 

Als we het door het nieuwe kabinet opgestelde hoofdlijnenakkoord mogen geloven, richten de nieuwe bewindslieden zich meer op het aanpakken van de gevolgen van de grote problemen waar ons land voor staat dan op het aanpakken van de bron ervan. Omdat juist sociaal professionals experts zijn in het analyseren en aanpakken van de oorzaken van complexe problemen, is het een gemis dat het hoofdlijnenakkoord over hen geen woord rept. Nederland heeft de stem van sociaal professionals daarom meer dan ooit nodig.

 

Aan alle namen die het nieuwe kabinet de afgelopen maanden reeds zijn toegedicht kan er nog één worden toegevoegd, namelijk 'het kabinet van de aanpak van gevolgen' of kortgezegd ‘gevolgenkabinet’. Focus op het bewerkstelligen van fundamentele veranderingen wordt in de inleiding van het hoofdlijnenakkoord weliswaar betoogd, maar ontbreekt in de uitwerking. Een analyse van dieperliggende oorzaken van grote maatschappelijke problemen en daarop gerichte maatregelen zijn immers nauwelijks terug te vinden.

Daarom is het belangrijk dat sociaal professionals aantonen dat alle grote uitdagingen waar Nederland voor staat – of het nu gaat om migratiebeleid, armoede-aanpak, klimaataanpak, stikstofbeleid, afhandeling van de toeslagenaffaire en Groninger gascrisis, energietransitie, en tegengaan van verharding, radicalisering en polarisatie  – allereerst sociale uitdagingen zijn. Sociaal professionals hebben als geen ander expertise over de veranderingen die dergelijke uitdagingen van burgers vragen en de begeleiding die zij daarbij nodig hebben. Waar het kabinet twee belangrijke sociale basiswaarden – bestaanszekerheid en veiligheid – hoog in het vaandel heeft maar in de uitwerking lijkt te vergeten, is het daarom aan sociaal professionals deze blijvend voor het voetlicht te brengen.

 

Het eerste hoofdstuk van het akkoord is ‘bestaanszekerheid en koopkracht’ getiteld. Zonder uitzondering zijn de in het hoofdstuk genoemde maatregelen echter expliciet óf impliciet gericht op werkenden. Zoals de eerste maatregel start: ‘meer loon naar werken’. Bestaanszekerheid komt dus bekaaid ervan af en ‘koopkracht en bestaanszekerheid’ of zelfs alleen ‘koopkracht’ was dus wellicht passender geweest als hoofdstuktitel.

De titel van het hoofdstuk gericht op ‘nationale veiligheid’ is illustratief voor de focus op het aanpakken van ondermijnende criminaliteit. Maatregelen gericht op het voorkómen van doorgroei in criminaliteit ontbreken. Hetzelfde geldt voor vroegtijdige, intensieve inzet op multiproblematiek waardoor risico’s dat deze uitmondt in agressie, huiselijk geweld en delictgedrag verminderen. Waar onderzoek al jarenlang aantoont dat alleen straffen niet – zelfs averechts – werkt en gepaard moet gaan met behandeling en begeleiding, lijkt de insteek van het nieuwe kabinet die van repressie en afschalen van begeleiding te zijn en niet die van facilitering van sociaal professionals om hun expertise in te zetten voor het aanpakken van maatschappelijke problemen.

 

Op het eerste oog lijken in het akkoord ook wél op oorzaken gerichte maatregelen te zijn opgenomen. Zo wordt een knelpuntenaanpak voor doelgroepen onder het bestaansminimum genoemd. Direct daarachteraan is echter toegevoegd: ‘waaronder werkende armen’.

Steeds meer werkenden leven weliswaar inderdaad onder het bestaansminimum; in die zin is deze maatregel toe te juichen. Nadere definiëring van andere kwetsbare groepen ontbreekt echter, terwijl juist niet-werkenden vaak in (extra) kwetsbare posities verkeren. Ook wordt ingezet op continuering van schuldhulpverlening 'met focus op aanpak van de problematiek bij de bron’. Duiding van deze aanpakken blijft echter onbenoemd.

Daarnaast wil het kabinet voorkomen dat jongeren in de (zware) criminaliteit belanden. Deze maatregel lijkt echter opnieuw sterker te focussen op het aanpakken van zware criminaliteit dan op preventieve inzet op ondersteuning van (kwetsbare) jongeren. Ook hier wordt de indruk van ‘gevolgenpolitiek’ dus versterkt, zeker wanneer even later wordt gesproken over ‘het verantwoordelijk houden van ouders voor door kinderen aangerichte schade’. En waar deze maatregel gebroederlijk staat naast het tegengaan van antisemitisme en ‘keihard’ optreden tegen grensoverschrijding, is moeilijk te ontkomen aan de indruk dat dit akkoord niet getuigt van een langetermijnvisie op de aanpak van complexe maatschappelijke problemen.

 

Het nieuwe kabinet staat binnenkort op het bordes. Regelmatig klinkt de roep om hen het voordeel van de twijfel te geven en nadere uitwerking van het hoofdlijnenakkoord te bezien. Wanneer we hen dat voordeel echter te lang geven, bestaat de kans dat de stem van sociaal professionals wordt gesmoord door ‘loon naar werken’ en ‘repressie’, zeker nu fors dreigt te worden bezuinigd op onderzoek.

Daarom hebben we nu meer dan ooit behoefte aan sociaal werkers met bewezen effectieve aanpakken, die laten zien dat de maatschappelijke baten van professionele ondersteuning opwegen tegen de kosten ervan en dat wegbezuinigen andersom juist leidt tot toename van problemen en daarmee hogere maatschappelijke kosten.

Nederland is immers niet gebaat bij een overheid die zich richt op de gevolgen van de grote problemen in het land, maar bij professionals die kennis hebben van de oorzaken en aanpak ervan.

16-05-2024

Formatie... Uiteraard las ik de paragrafen 1 (bestaanszekerheid en koopkracht) en 8 (nationale veiligheid) van het hoofdlijnenakkoord van de formerende partijen met extra belangstelling.

Een paar punten uitgelicht die mijn aandacht trokken:

Bestaanszekerheid en koopkracht:
- Een knelpuntenaanpak voor specifieke groepen onder het bestaansminimum, onder wie werkende armen.
- De verbetering van (gemeentelijke) schuldhulpverlening wordt doorgezet, met focus op aanpak van de problematiek bij de bron.

Veiligheid:
- Er blijft ingezet worden op maatregelen en interventies die jongeren effectief uit de (zware) criminaliteit houden.

Mooi, maar ik ben wel heel benieuwd aan welke concrete maatregelen om dit te realiseren de partijen denken en ik hoop dat er ook voldoende zal worden gedaan om in deze beroepen werkzame professionals te faciliteren, want - on a critical note - daarover lees ik nu weinig en daar zit toch wel mijn zorg voor de komende jaren...

Op uitwerking en (financiële) onderbouwing - en daarmee zicht op haalbaarheid en juridische deugdelijkheid - is het weliswaar nog wachten, maar voor nu mis ik dan ook bredere visie en inzet op de structurele aanpak van de fundamentele problemen van onze tijd en hulp aan de meest kwetsbaren in onze maatschappij. De forse bezuiniging op onderzoek versterkt dit helaas nog eens extra...

23-04-2024

Mooi initiatief van de gemeente Arnhem.

Arnhem wil schulden van gezinnen in armste wijk van Nederland kwijtschelden: ‘Geldzorgen houden alles tegen’ | Binnenland | AD.nl

 

Een heel aantal punten is heel sterk:
- Er wordt gekeken naar de verlammende werking van schulden op andere levensgebieden.
- Er wordt gekeken naar duurzaam helpen van kinderen, om bijv. afglijden richting criminaliteit te voorkomen (waarop ik me veel richt).
- Er wordt met veel partijen samengewerkt.
- De financiering is vormgegeven door bijdragen van meerdere stichtingen.
- Er wordt gehandeld vanuit de gedachte dat de kosten van het laten bestaan van schulden veel groter zijn en het tegengaan van de perverse prikkel waardoor instanties kunnen verdienen aan schulden.
- Er wordt geen tegenprestatie verwacht.
- Mensen krijgen gedurende de periode ondersteuning via coaching (waarvoor ze overigens zelf een plan moeten maken wat enerzijds goed is, maar anderzijds voor sommige gezinnen veelgevraagd kan zijn).
- Er is oog voor het wantrouwen dat gezinnen kunnen hebben in hulp vanuit de overheid en het toegankelijk maken van hulp.
- Het initiatief zal intensief worden gevolgd vanuit onderzoek.

 

Ook twee zorgen:

- Juist gezien deze positieve kant zou het zo jammer zijn als de winst na de pilot weer verloren zou gaan. Vaak worden pilots beëindigd, omdat financiering stopt en/of er kinderziektes in het project zitten, waardoor ook de toegevoegde waarde stopt. Terwijl het heel logisch is dat wanneer iets wordt uitgeprobeerd, hoe goed doordacht ook, het niet direct in één keer 100% optimaal werkt. Dan is het juist nodig dat er wordt doorontwikkeld én dat werkzame elementen van het initiatief worden verbreed naar andere gemeenten. 
- Het risico is groot dat mensen gedurende deze twee jaar goed worden ondersteund, maar daarna, als zij in dezelfde uitgangssituatie verkeren (bijvoorbeeld te hoge lasten versus te laag inkomen), snel weer met dezelfde problemen te maken krijgen.

Het is niet zo dat hierover per definitie niet is nagedacht of dat dit automatisch weer gebeurt, want in twee jaar kan ook veel worden voorbereid voor de periode erna en de gemeente heeft ook oog voor het feit dat de situatie structureel in balans moet zijn, maar het zijn wel als belangrijke aandachtspunten om de winst vast te houden: Mensen uit de situatie halen betekent immers niet automatisch dat ze eruit blijven en in het geval van een structureel probleem moet je dát aanpakken wil je mensen ook structureel helpen. Anders is de aanpak, alle investeringen ten spijt, nog niet duurzaam! 

 

Kortom, het is goed dát de gemeente oog heeft voor het feit dat financiële problemen samenhangen met en invloed hebben op andere problemen, maar juist door die complexe verwevenheid is de gedachte dat je door schulden kwijt te schelden de hele situatie verandert te simpel. De gedachte en het initiatief zijn zeker sympathiek en meer doordacht dan gemiddeld, maar er liggen nog veel cruciale vraagstukken waarop ook dit geen plan geen eenduidig antwoord gaat geven, zoals dat mensen uit de situatie halen nog niet maakt dat ze dat duurzaam blijven, dat schulden overnemen met weliswaar begeleiding (overigens wel op basis van het eigen plan van betrokkenen) geen duurzame oplossing voor het complexe samenspel aan problemen is en dat er vaak andere mechanismen en problemen onder armoedeproblematiek (juist in wijken als deze die ook te gemakkelijk 'de armste wijk van Nederland' wordt genoemd!) liggen die door het overnemen van schulden niet veranderen.

28-03-2024

Hoe het kan dat het aantal mensen met schulden toeneemt terwijl de armoedecijfers nog nooit zo laag waren?
(Meer mensen met schulden, tegelijk was armoede nooit zo laag. Hoe kan dat? | NPO Radio 1)

Armoede ≠ laag inkomen.
En laag inkomen ≠ schulden.

We zien steeds vaker dat niet alleen mensen met een laag inkomen kampen met problematische schulden, maar ook mensen met een modaal inkomen voor wie de vaste lasten structureel te hoog zijn ten opzichte van het inkomen, onder meer als gevolg van inflatie en hoge energiekosten (zie ook Zorgelijke cijfers: niet alleen mensen met lage inkomens kloppen aan voor schuldhulp | RTL Nieuws | RTL.nl).
We weten ook dat mensen gemiddeld pas laat - en zelfs steeds later - om hulp vragen, zeker werkenden.

De toename van de complexiteit en hoogte van de gemiddelde schuldenlast die we zien is bovendien zorgelijk (zie ook Alarmerende stijging ernstige geldproblemen: 'Dag en nacht mee bezig' | RTL Nieuws | RTL.nl) - en dan rekenen we de steeds groter wordende risicogroep nog niet eens mee en ook niet dat deze schulden vaak leiden tot andere problemen - en mag dan ook niet worden onderbelicht door dalende armoedecijfers.

Omdat het voor deze groep een structureel probleem - structurele mismatch inkomsten-uitgaven - betreft is voor hen schuldhulpverlening geen (afdoende) oplossing.
Verandering van het schuldensysteem, zodat schulden voor geen enkele partij een verdienmodel zijn - noch incasso noch bedrijven via buy now pay later om maar twee voorbeelden te noemen -, is dan ook nodig voor een effectieve aanpak van schulden waarbij de 'schuldensneeuwbal' niet langer doorrolt.

En ja, ook meer uniformiteit in schuldhulpverlening tussen gemeenten is essentieel, omdat het voor de hulp die je krijgt nu nog wél uitmaakt waar je woont: In elke gemeente dezelfde schuldhulp: 'Mag niet uitmaken waar je woont' | RTL Nieuws | RTL.nl

25-03-2024

Utrecht wil schuldhulpverlening aan kwetsbare burgers in eigen beheer nemen.

(Utrecht wil af van wachtlijst voor schuldhulp aan kwetsbare inwoners en gaat voortaan zelf helpen (nos.nl))

Natuurlijk is overzichtelijke en snelle hulpverlening essentieel, dat streven is te prijzen.

Deze burgers kampen echter vaak met meerdere problemen, zoals verslaving, psychische en fysieke gezondheidsproblemen en beperkte verstandelijke vermogens. Dit maakt dan ook dat er vaak meer nodig is dan enkel financieel-technische ondersteuning. Het risico is dan ook dat er vanuit de gemeentelijke schuldhulpverlening te weinig ruimte is om het maatwerk dat dit vraagt te bieden.

Hierbij is onder meer samenwerking met ketenpartners zoals sociale wijkteams, organisaties voor begeleid wonen, GGZ-instellingen, reclassering en verslavingszorg essentieel, waarvoor ook voldoende tijd nodig is. Daarnaast vraagt het kennis en vaardigheden ten aanzien van begeleiding van deze doelgroep en flexibiliteit ten aanzien van bijvoorbeeld hun gedrag (denk aan niet nakomen van afspraken) en vaardigheden (denk bijvoorbeeld aan communicatie die aansluit op het niveau van de betrokkenen).

Hopelijk neemt de gemeente dit mee in haar overwegingen!

25-03-2024

Bijdrage rondetafeldebat commissie SZW Tweede Kamer

Dankuwel voorzitter, en ook dank voor de uitnodiging om hier vandaag aanwezig te zijn. Bewindvoerders die ik regelmatig spreek vertellen mij dat ze vinden dat ze heel mooi werk hebben waarmee ze mensen kunnen ondersteunen en dat bewindvoering een heel mooi middel is dat rust en stabiliteit kan bieden, maar ze geven ook aan – het is vandaag al vaker genoemd – dat de uitvoering op meerdere punten verbetering behoeft.

Het is vandaag al meerdere keren genoemd en komt ook in de initiatiefnota naar voren, dat zit onder meer – natuurlijk ook in andere zaken – in tijd en aandacht die administratie vraagt, die ten koste gaat van de tijd die bewindvoerders effectief overhouden voor hun cliënten.

Een andere ontwikkeling die hiermee samenhangt, is dat de complexiteit van de problemen van cliënten de afgelopen jaren is toegenomen; of eigenlijk moet ik het nog anders formuleren: De complexiteit is niet alleen toegenomen, maar ook zijn cliënten met complexere problemen meer in beeld gekomen bij bewindvoerders. En ik noemde het net al, daardoor hebben bewindvoerders, ook al gezien de hoge caseload – dat is vandaag ook al een aantal keer langsgekomen –, te weinig tijd om echt maatwerk te bieden – ook dat woord is al gevallen –, wat deze doelgroep wel vraagt. Ook merken bewindvoerders in de praktijk dat ze soms expertise missen om cliënten met specifieke problemen te ondersteunen.

We zien dan ook steeds vaker dat bewindvoering wordt ingezet voor mensen voor wie schuldhulpverlening eigenlijk passend zou zijn, vaak ook in combinatie met andere soorten hulp, maar die daarvoor niet of nog niet in aanmerking komen. We schreven het ook in onze position paper: Soms kan bewind dan tijdelijk een heel goed passend alternatief zijn, maar het maakt ook dat bewindvoering regelmatig als begeleidingsmaatregel wordt ingezet, terwijl het van oorsprong als financieel-technische maatregel is bedoeld waarbij het financieel beheer van cliënten wordt overgenomen.

We zien dus steeds vaker dat bewind niet alleen wordt ingezet voor mensen voor wie bewind passend is, dus die niet of tijdelijk niet in staat zijn zelfstandig hun financiën te beheren, bijvoorbeeld vanwege beperkte verstandelijke vermogens, maar ook voor de groep die niet is gebaat bij het overnemen van het volledige financieel beheer, maar veel meer bij begeleiding en hulp bij het creëren van overzicht over inkomsten en uitgaven, het weer leren zelfstandig financiën te beheren en dus een duurzame oplossing. Wat we in de praktijk horen is dat bewindvoerders daardoor soms het gevoel hebben dat ze cliënten niet voldoende kunnen ondersteunen richting zelfredzaamheid.

Versterkt door de verhalen over excessen, onder meer door de wisselende kwaliteit van bewindvoerders – en het is ook al meerdere keren genoemd: elk incident is er één te veel, laat me heel duidelijk zijn , kan dit een negatief beeld schetsen van een doelgroep die in navolging van schuldhulpverlening al jaren werkt aan het verbeteren van kwaliteit en toezicht.

Tot slot, het niet kunnen beheren van financiën is heel ingrijpend en heeft grote impact, maar overname van het financieel beheer ook. Daarom is het nodig dat er wordt gewerkt aan vermindering van de grote kwaliteitsverschillen tussen bewindvoerders, dat toezicht zorgvuldig wordt uitgevoerd en dat bewindvoerders de ruimte krijgen om de tijd en aandacht aan cliënten te geven die ze nodig hebben, echt in maatwerk. Een aantal voorstellen uit de initiatiefnota draagt daaraan bij, maar het is dus ook belangrijk bewind te zien in het bredere kader van schuldhulpverlening en andere hulp, met het oog op cliënten die hiervoor nu dus vaak niet in aanmerking komen en daarom onder bewind komen.